Op 18 december hebben premier Rutte, minister De Jonge, en Van Dissel van het RIVM in een kort-tevoren aangekondigde persconferentie een totale lock-down aangekondigd en toegelicht. Een reactie op de zorgen over de nieuwe Omikron-variant van SARS-CoV-2. De wereldwijde consensus van experts is dat die zorgen terecht zijn. Maar net zoals na ieder andere aankondiging van maatregelen om overbelasting van de zorg door COVID-19 af te wenden, zijn er nu ook weer van die ‘leunstoel’ professoren, die meteen op hun digitale lessenaar klimmen om zo hard mogelijk te roepen dat experts eigenlijk alles verkeerd doen. Maurice de Hond (in de citaten hieronder afgekort tot ‘MdH’) is ook zo’n type.
Wat types zoals Maurice de Hond zo succesvol maakt, is ten eerste dat ze precies inspelen op het hartstochtelijke wensdenken van de Nederlanders die hopen dat als je de maatregelen loslaat dat corona vanzelf opeens weggaat. Bij Maurice de Hond is het echter dan ook nog zo dat sommige van zijn beweringen later gestaafd worden met wetenschappelijk bewijs. Over het belang van ventileren bijvoorbeeld. “Hij had gelijk over ventileren, dan zal al het andere wat hij zegt ook wel waar zijn!” hoor je ze dan bijna denken. Maar dat is dus niet hoe dat werkt. Iedere bewering moet altijd onafhankelijk van overige beweringen getoetst worden aan het beschikbaar wetenschappelijk inzicht. En met wetenschappelijk inzicht is het niet zoals met de tien geboden: ze is niet in steen gebeiteld, maar zal altijd veranderen als nieuwe onderzoeksresultaten daartoe aanleiding geven. Dat weet Maurice de Hond toch wel?
Nou, nee. Of dat blijkt tenminste niet uit zijn laatste epistel die hij de wereld in geslingerd heeft. Daarin doet hij een aantal beweringen, en die beweringen zal ik hier als bioloog met enige kennis van moleculaire biologie en ecologie van infectieziekten tegen het licht houden. Klopt alles wat hij schrijft?
Ik kan al kort zijn over wat hij schrijft over ventileren: dat klopt, ventileren helpt. Maar goed, daar ga ik het dus niet over hebben. Wel over de volgende uitspraken.
“Een groot deel van de Nederlanders heeft immuniteit opgebouwd. Een deel via het doormaken van de infectie en een ander deel via vaccinatie (was het niet zo dat Van Dissel en De Jonge maar bleven en blijven roepen dat gevaccineerden zo goed beschermd waren tegen ziekenhuisopnames?)”—MdH
Maurice schrijft hier dat een groot deel van de Nederlanders immuniteit heeft opgebouwd, en dat klopt, bovenal dankzij de grotendeels succesvolle vaccinatiecampagne natuurlijk, en zeker ook het vaccineren van mensen die al eens Covid hebben gehad. Maar wat betekent immuniteit in dit geval? Dat het vaccin altijd ziekte voorkomt? Neen. Het voornaamste doel van de vaccins is vooral om de kans op een ernstig ziekteverloop (d.w.z. long-Covid, ziekenhuis opname, IC opname) sterk te verkleinen, opdat de zorg niet overbelast wordt. En dit geldt natuurlijk in principe voor de virusvariant waar het vaccin voor gemaakt werd: de alfa variant. De nieuwe varianten gooien wat dat betreft roet in het eten. Niettemin is toch gebleken dat, zeker na een boostershot, de vaccins ook goede bescherming bieden tegen de nieuwere varianten. Op dat vlak is er absoluut wetenschappelijke consensus: de vaccins doen hun werk. Maar deze nieuwe Omikron variant is gewoon opnieuw veel besmettelijker, dus dan krijg je een klassiek geval van 3% op de IC van 1.000.000 is een groter getal dan 5% op de IC van 300.000 doorbaak gevallen. Een iets kleiner percentage van een veel groter getal levert dus netto een grotere som op; op die manier kan een mogelijk iets milder virus (lagere kans ziekenhuis opname) door grotere infectiviteit (groter aantal doorbraak infecties) beslist de zorg overbelasten. Zeker als je daarbij in aanmerking neemt dat jonge kinderen nog niet zijn gevaccineerd, en dat een grote groep volwassenen, waaronder opvallend veel zwangere vrouwen, het vaccin weigeren.
“De Infection Fatality Rate is verder gedaald en zit nu ruim onder de grens van een forse griepepidemie.”—MdH
So what? Onlangs kwamen er als een scheet 700 mensen op de IC—en ik reken de Nederlanders op ic-bedden in Duitsland ook mee. Dat er procentueel minder mensen sterven die in het ziekenhuis opgenomen worden wil niet zeggen dat er geen overbelasting van de zorg ontstaat. Dit is dus echt een kulargument van Maurice, het gaat niet alleen om de doden hier. Die IFR is maar een cijfertje, en alleen dat cijfertje heb je niets aan. Ebola heeft bijvoorbeeld een veel hogere IFR, maar is toch veel minder gevaarlijk dan COVID-19. En als je me zou zeggen—“Morgen wordt COVID-19 net zo dodelijk en besmettelijk als Ebola”—dan zeg ik; “Yes, goed nieuws!” Dan is de pandemie namelijk morgen al voorbij, want Ebola mag dan wel dodelijk zijn, het heeft niettemin een R0 van bijna 0 in een samenleving als het onze. Bovendien laat De Hond long-Covid ook geheel buiten beschouwing, en mogelijk permanente rest-schade na een doorgemaakte infectie zorgt ook voor belasting op de zorg. Het gaat dus om het totaalbeeld: wat is de virulentie van het virus en wat is de infectiviteit? Dat bepaalt in belangrijke mate hoeveel mensen er (tegelijkertijd) erg ziek worden.
“De berichten uit Zuid-Afrika laten zien dat men van de Omikron variant minder ziek wordt en minder snel in het ziekenhuis komt. (En dan ook minder lang in het ziekenhuis verblijft).”—MdH
Hier linkt Maurice de Hond naar een eerder epistel van zijn hand, waarin hij het RIVM oproept naar een of andere YouTube film van een uur(!) met een tweetal geleerden uit Zuid-Afrika te kijken, die daarin beweren dat Omikron wel mee lijkt te vallen; meer mensen raken besmet, maar zijn minder lang en minder erg ziek. Maar hier maakt Maurice zich toch echt schuldig aan wensdenken, want in het gezaghebbende Nature is onlangs een stukje gewijd aan deze kwestie (hier te lezen). Artsen in Europa en de VS zijn wat terughoudender, onder andere omdat de demografie gewoon totaal onvergelijkbaar is. Zo is de gemiddelde leeftijd in Zuid-Afrika nog geen 28 jaar, terwijl dat in Europa ruim 42 jaar is. En leeftijd speelt een rol bij de ernst van het verloop. Zo zijn er ook andere factoren. Er is dus meer data nodig vooraleer we weten hoe erg de Omikron variant is, daar kun je niet omheen. Als het inderdaad meevalt—(en wie hoopt dat niet?)—dan ziet 2022 er een stuk beter uit. Maar die conclusie kan nu nog niet getrokken worden, en dan is een voorzichtig beleid met het oog op de volksgezondheid gewoon verstandig.
“Dat de scenario’s van het RIVM/OMT vaak een zeer forse overschatting lieten zien van de verwachte ziekenhuis- en IC opnames. (En als de werkelijkheid fors lager werd, dan werd dat verklaard door het succes van de genomen maatregelen).”—MdH
Het is volkomen normaal om in beleid rekening te houden met het ergste scenario als je een pathogeen bestrijdt die heel weinig ruimte over laat voor allerlei experimenten met maatregelen. Die experimenten kunnen namelijk levens kosten, dus dan is iets meer doen dan noodzakelijk beter dan te weinig doen en te laat proberen een dreigende catastrofe af te wenden. Wat Maurice de Hond hier zegt zouden we voor ieder ander probleem als ‘achteraf gelul’ bestempelen. Om daarna ook nog te suggereren dat wanneer het scenario meeviel, dat het niet aan de genomen maatregelen lag. Natuurlijk hebben de maatregelen zin. Alsof daar alleen in Nederland naar gekeken wordt; overal op aarde waar extra maatregelen genomen worden, zie je dat ze werken. Hoe anders te verklaren dat er in de VS verhoudingsgewijs meer doden zijn in staten die weinig tot geen maatregelen nemen, en waar de vaccinatie percentages relatief laag zijn, terwijl staten waar strengere maatregelen gelden er minder grote belasting van de zorg is? We weten dus dat de maatregelen werken.
Wat hij verder schrijft ga ik niet op in, want dat is allemaal weer gebaseerd op nogal wat ‘wishful thinking’. En aan het einde van zijn relaas komt Maurice de Hond weer met die oude bekende platitude:
“We hebben ook altijd kunnen leven met de griep. Dat moeten we ook – snel – leren doen met Covid-19. In het belang van iedereen. Want anders gaan we als samenleving echt naar de haaien.”—MdH
Nee, Maurice, we hebben niet altijd kunnen leven met de griep. Ga even wat verder terug in de tijd dan de laatste 100 jaar. Over haaien gesproken. We leerden leven met de doden, omdat we geen enkele keus hadden. En die doden vielen soms bij bosjes. Omdat we geen vaccins hadden, geen virusremmers, geen immunosuppressieve medicatie, geen therapieën met monoklonale antilichamen, geen IC’s (die bestaan pas sinds de jaren 50). Nu hebben we dus wel een keuze, om niet zomaar te 'leren leven' met een pathogeen die veel ernstiger is dan de griep. En dat kun je niet zomaar wegwuiven. Het laat-het-virus-maar-rondgaan-en-dan-zien-we-wel 'strategie' dat Maurice voorstelt is niet nieuw, en we weten gewoon al dat het niet werkt. Mijn verwachtingen voor wat ik denk dat er volgend jaar gaat gebeuren zijn overigens best rooskleurig.
Welnu, ik verwacht ten eerste (net als iedereen) dat er in het eerste kwartaal volgend jaar een boostershot tegen Omikron gaat komen. En kom op, dat prikje stelt geen bal voor; mensen die daarover mopperen weten niet hoe goed ze het hebben in de wereld. Tegen die tijd zal de EMA ook meerdere geneesmiddelen in pilvorm hebben toegelaten die specifiek tegen COVID-19 werken. Daarbij komen er ook injecties beschikbaar met antilichamen, waarmee de kans op een ernstige infectie voor de meest kwetsbare mensen een heel eind in de richting komt van gezonde jonge mensen. Voor wie toch op de IC terecht komt, zullen ook steeds betere behandelingen beschikbaar komen waardoor de overlevingskansen verder toenemen, en de duur van verblijf op de IC dan ook korter wordt. De toelatingsprocedure voor bestaande vaccins is snel genoeg om jaarlijks een Covid-prik te geven aan wie dat wil, zo nodig. Dat zou in het najaar van 2022 al kunnen. Voortschrijdend inzicht, en de enorme impuls die deze pandemie aan vaccin ontwikkeling heeft gegeven, kan er mogelijk toe leiden dat er op wat langere termijn mRNA vaccins ontworpen kunnen worden die in het bijzonder rekening houden met het probleem van steeds weer nieuwe SARS-CoV-2 varianten, bijvoorbeeld door (andere) sterk geconserveerde epitopen te kiezen voor een vaccin. Zie bijvoorbeeld dit stuk voor een discussie van dit probleem. De toekomst ziet er dus bijzonder rooskleurig uit wat mij betreft.
Maurice de Hond schetst een beeld dat heel Nederland bibberend van angst thuis zit, en afwacht wat er gaat gebeuren. Doch toen de mondkapjesplicht verviel, was ik vrijwel de enige die nog vrijwillig een mondkapje droeg in de winkel. Was de pandemie toen voorbij? Geenszins. Mensen zijn juist nergens bang voor, en stronteigenwijs, zo lijkt het. Nog steeds zie ik in de supermarkt mensen bij elkaar in de nek hijgen, gezellig samen boodschappen doen, met het mondkapje onder neus of kin. In kerken wordt volop, luidkeels gezongen. Overal om mij heen hoor ik mensen die gewoon met Kerst naar familie gaan. En dat zullen er niet vier per huishouden zijn. Ik verwacht vlak voor kerst dan ook een piek in de verkoop van zelf-tests, en na de kerst een toename in dagelijkse infecties. Alsof iedereen zich altijd keurig aan de maatregelen heeft gehouden, wat een nonsens. Het zijn echt nog enorm veel mensen die lak hebben aan de maatregelen, het vaccin weigeren, en daarbij ook nog velen die de boosterprik niet gaan nemen. Bang? Wat? Waar heeft hij het over? Overdrijven is ook een vak, denk ik dan bij mezelf. Fijne dagen.
Reacties